Een kerk voor communisten

Er werd verwezen naar Noord-Korea, de Sovjet-Unie, er werd gesproken over een ontmoeting met een Griekse priester in een kibboets in Israël, over Indonesië, over de Spaanse burgeroorlog en de huidige dreiging in de Oekraïne. Het was weer werelds. Maar in de kerk was het wit. En op leeftijd. Ik vermoed dat ik met mijn 43 jaar een van de jongste aanwezigen was. Maar dat mocht ook. Aangezien het boek dat hier op 5 maart werd gepresenteerd vooral ging over 1940-'45, in het bijzonder het communistisch verzet uit die oorlog. Over CPN-ers die ook na de machtsovername van Hitler in 1933 al verzet hadden gepleegd en zich sterk maakten om Duitse vluchtelingen op te vangen. In de oorlog werden veel van hen opgepakt en vermoord en na de oorlog ontbrak het voor de overlevenden vaak aan erkenning. Die oorlog is nu lang geleden, maar nog niet lang genoeg om de nabestaanden en betrokkenen, waar ik woensdag tussen zat, een traantje weg te laten pinken.

De presentatie werd ingeluid door zigeunermuziek (Zigane), en door een uitvoering van 'Wij zijn de veenbrigade' (Moorsoldaten). Het doet wat militaristisch aan, maar aangezien ook ik ben opgegroeid in een rood nest, bezorgde het me toch warme herinneringen. Het lied bleef de hele dag in mijn hoofd zitten.

Max van de Berg, commissaris van de koning in Groningen, zelf geboren in 1946, reikte het eerste exemplaar uit aan de dochter van Wolter Wolters, actief in het Communistisch verzet in Groningen. Wolter Wolters kwam in 1942 om in Neuengamme. Zijn nu bijna honderdjarige dochter was de laatste die sprak. In de A-kerk.

Later op die dag zat ik aan tafel met de vader van de neven van de auteur. Hij vroeg wie er nu zoal geïnteresseerd kon zijn in het communistisch verzet uit de tweede wereldoorlog. Ik vertelde over wat ik die middag had gehoord. Dat kennis van de geschiedenis net zo onmisbaar is als taal en rekenen. Omdat het ons inzicht verschaft in denkpatronen. Omdat het ons iets leert over uitsluiting op grond van afkomst of overtuiging. En dat zo'n oordeel funest kan zijn. Ook voor de generaties die volgen. En dat het durven kijken en zien van verbanden en zelf verbanden durven leggen met de huidige wereld, bijdraagt aan het moreel besef. 

Geschiedenis is niet wat wij uit boeken leren, maar vooral wat zich buiten afspeelt. Bij mensen, onder mensen, wat wordt gezegd maar vooral ook waarover wordt gezwegen. Het boek was mede gebaseerd op interviews uit de jaren tachtig met oud CPN-ers die in het verzet hadden gezeten. Zij zijn inmiddels overleden.

Na afloop was er koffie en cake en aan de enorme rij die zich vormde bij de verkoop, kon ik opmaken dat de presentatie geslaagd was. Dat doet deugd.

Ik kocht het boek niet. Mijn bijdrage zal zijn dat ik, nog meer dan voorheen, mijn kinderen zal proberen te leren om zich zelf een beeld te vormen van wat er om hen heen gebeurt. Om goed te kijken, te luisteren en te (willen) zien en weten. Om zelf te oordelen, niet op grond van de groep waar ze bijhoren, of hun ouders, of waartoe ze anderen menen te moeten rekenen, maar op grond wat je zelf waarneemt.

Het indelen in groepen maakt de wereld misschien wel overzichtelijk, of simpel, maar het verdelen in 'mijn en dein' geeft ook strijd en leidt tot oorlog.
Op schoolpleinen, in Groningen maar ook op de Krim.




'Fascisme, dat nooit meer' is actueler dan ooit.